Jakie są zasady dziedziczenia majątku w Polsce?

Strona główna > Poradnik oszczędzania > Zasady dziedziczenia majątku w Polsce

Prawo spadkowe w naszym kraju reguluje kodeks cywilny. Istnieją dwa sposoby dziedziczenia – testamentowe oraz ustawowe. Sprawdźmy, kto oraz w jakiej kolejności i części może otrzymać majątek po śmierci spadkodawcy.

W polskim porządku prawnym pierwszeństwo ma testamentowe dziedziczenie majątku. Wymaga ono zawarcia przez spadkodawcę testamentu. Jest to dokument, w którym wyraża on wolę dotyczącą procentowego podziału własnego majątku po swojej śmierci. Może przekazać udziały w nim dowolnym osobom lub organizacjom.

Na podstawie przepisów kodeksu cywilnego dziedziczenie ustawowe może dotyczyć części lub całości spadku. Zachodzi wtedy, gdy:

• zmarły spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu,
• testament sporządzony za życia spadkodawcy jest nieważny,
• wszyscy spadkobiercy wskazani w testamencie odrzucą spadek lub nie będą mogli dziedziczyć – np. jeśli nie dożyją chwili otwarcia spadku.

W przypadku dziedziczenia ustawowego grono osób uprawnionych ustala w postępowaniu spadkowym notariusz lub sąd.

W kodeksie cywilnym znajdują się zapisy dotyczące kolejności dziedziczenia ustawowego. Obowiązuje podział spadkobierców na 6 grup:

1. małżonek i dzieci,
2. małżonek i rodzice,
3. małżonek i rodzeństwo,
4. dziadkowie,
5. pasierbowie,
6. gmina i Skarb Państwa.

W pierwszej kolejności prawo dziedziczenia przypada małżonkowi spadkodawcy i jego dzieciom. Co do zasady dziedziczą oni majątek w równych częściach, lecz udział spadkowy małżonka nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości spadku. Oznacza to, że część przypadająca małżonkowi i dzieciom będzie taka sama, gdy uprawnionych do dziedziczenia jest maksymalnie troje potomków zmarłej osoby.

W sytuacji, gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, wtedy udziały w majątku przechodzą w różnych częściach na jego dzieci lub (jeśli już nie żyją) dalszych zstępnych (wnuków, prawnuków itd.). Małżonek dziedziczy natomiast całość spadku, jeśli nie ma pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia – rodziców spadkodawcy, jego dzieci, rodzeństwa oraz ich zstępnych.

W skład majątku wspólnego małżonków wchodzi wszystko to, co nabyli oni w trakcie trwania małżeństwa – przy założeniu, że nie ustanowili rozdzielności majątkowej. Są to m.in.:

• środki pieniężne z tytułu wynagrodzenia za pracę lub uzyskane w ramach działalności gospodarczej,
• odsetki z lokat bankowych i kont oszczędnościowych,
• zyski kapitałowe z inwestycji – np. w akcje, obligacje, fundusze inwestycyjne czy ETF-y,
• środki zgromadzone na rachunku pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
• nabyte w trakcie małżeństwa przedmioty – ruchomości i nieruchomości,
• uzyskane czynsze z wynajmu lokali.

Wspólność majątkowa w momencie śmierci współmałżonka zmienia swój charakter i staje się wspólnością udziałową. Wdowa lub wdowiec otrzymuje wtedy połowę wspólnego majątku, natomiast druga część wchodzi do masy spadkowej, która podlega ustawowemu dziedziczeniu.

Składniki majątku osobistego nie zaliczają się do wspólności majątkowej. Są to m.in.:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, czyli dniem zawarcia małżeństwa,
• rzeczy służące zaspokajaniu wyłącznie potrzeb osobistych jednego z małżonków,
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej, która podlega innym regulacjom (np. udziały w spółce),
• prawa własności przemysłowej,
• przedmioty nabyte przez jednego z małżonków na skutek dziedziczenia, darowizny lub zapisu,
• prawa autorskie i pokrewne.

Wdowa lub wdowiec dziedziczy majątek osobisty małżonka na zasadach ustawowych, podobnie jak połowę majątku wspólnego.

Nie zawsze po śmierci jednego z małżonków jego mąż lub żona odziedziczy majątek. Wyłączenie małżonka z prawa do dziedziczenia może wynikać m.in. z następujących okoliczności:

• odrzucenie spadku po śmierci współmałżonka,
• zrzeszenie się prawa do dziedziczenia za życia spadkodawcy,
• wydziedziczenie małżonka,
• uznanie współmałżonka za niegodnego dziedziczenia – np. z powodu dokonanego czynu przestępczego,
• prawomocny rozwód lub separacja przed śmiercią spadkodawcy,
• wystąpienie z wnioskiem o separację lub rozwód z winy małżonka przed jego śmiercią – na mocy orzeczenia sądu,
• sądowe unieważnienie małżeństwa.

Prawo do majątku osobistego małżonka po śmierci obowiązuje nawet w przypadku, gdy małżonkowie zawarli intercyzę. Współmałżonek może więc dziedziczyć przedmioty nabyte przed ślubem oraz inne składniki majątkowe, które nie zaliczają się do wspólności małżeńskiej.

W przypadku braku zstępnych spadkodawcy prawo do dziedziczenia oprócz współmałżonka mają rodzice zmarłego. Małżonkowi przypada wtedy 50% całości spadku, natomiast rodzicom w równych częściach po 25% całości majątku.

Rodzice spadkodawcy mogą otrzymać całość spadku, jeśli nie miał on dzieci ani nie zawarł związku małżeńskiego. Gdy natomiast jeden rodzic nie dożył postępowania spadkowego, wtedy przynależny mu udział przypada rodzeństwu spadkodawcy w równych częściach.

Jeśli brat lub siostra zmarłego nie żyje, wtedy prawo do dziedziczenia przechodzi na zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, czyli np. jego siostrzeńca, siostrzenicę, bratanka czy bratanicę.

Osoby bliskie spadkodawcy, które mogą ustawowo odziedziczyć majątek, to również jego dziadkowie. Przysługuje im spadek w równych częściach w razie braku małżonka zmarłego, jego dzieci, rodziców, rodzeństwa oraz ich zstępnych. Jeśli jeden z dziadków już nie żyje, wtedy prawo dziedziczenia przejmują jego dzieci (ciotki i wujkowie spadkodawcy). Gdy ich nie ma, udziały po zmarłym dziecku przejmują w równych częściach pozostali dziadkowie.

W przypadku, gdy majątku nie dziedziczy małżonek ani żaden z krewnych wskazanych w kodeksie cywilnym, majątek może przypaść pasierbowi zmarłego, czyli jego dziecku z innego związku.

Gdy spadkodawca nie miał dzieci, małżonka, krewnych uprawnionych do dziedziczenia ani pasierbów, wtedy majątek przejmuje gmina ostatniego miejsca zamieszkania przed jego śmiercią. Jeśli nie da się go ustalić, spadek przypada Skarbowi Państwa.

Źródła:

https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/D15og5khE [dostęp 26.03.2025]

https://www.bankier.pl/smart/odrzucenie-spadku-jak-uniknac-dziedziczenia-dlugow [dostęp 26.03.2025]

https://samorzad.gov.pl/attachment/dc447093-e2b9-479b-a36a-2ec53ba730de [dostęp 26.03.2025]