Stopy procentowe a inflacja – skutki zmian dla gospodarki i portfela

Strona główna > Poradnik oszczędzania > Stopy procentowe a inflacja

Pojęcia stóp procentowych i inflacji często pojawiają się w mediach, ale dla wielu osób pozostają nie do końca zrozumiałe. Tymczasem mają one realny wpływ na ceny, wysokość raty kredytów, a także na to, ile jesteśmy w stanie odłożyć na przyszłość. Zrozumienie, jak inflacja i stopy procentowe wpływają na gospodarkę, jest niezbędne do tego, by rozsądnie zarządzać własnymi finansami. Czym jest inflacja? Kto ustala stopy procentowe? W jakich sytuacjach rosną stopy procentowe, a w jakich spadają?

Inflacja to proces, w którym ogólny poziom cen towarów i usług w gospodarce rośnie, co oznacza, że za tę samą kwotę pieniędzy można kupić coraz mniej. W praktyce inflacja powoduje spadek wartości pieniądza i zmniejsza siłę nabywczą konsumentów, co przekłada się na wyższe koszty życia i utrudnia planowanie finansów osobistych.

Dla gospodarki umiarkowana inflacja jest naturalna i często oznacza rosnącą aktywność gospodarczą, jednak zbyt wysoka inflacja może prowadzić do niepewności ekonomicznej, spadku inwestycji oraz problemów z utrzymaniem stabilności cen.

Inflację wywołuje wiele czynników, które często działają jednocześnie. Do najważniejszych przyczyn należą:

• Wzrost kosztów produkcji – podwyżki cen surowców (np. ropy naftowej, gazu), energii czy wynagrodzeń powodują, że producenci podnoszą ceny swoich produktów, aby utrzymać rentowność.
• Nadmierny popyt w gospodarce – gdy konsumenci mają więcej pieniędzy i chętnie wydają je na towary i usługi, a podaż nie nadąża, ceny rosną. Może to wynikać z poprawy sytuacji gospodarczej, wzrostu zatrudnienia lub polityki państwa obniżającej podatki albo zwiększającej wydatki.
• Polityka monetarna i fiskalna – zbyt niskie stopy procentowe przez dłuższy czas lub nadmierna emisja pieniądza przez bank centralny (tzw. drukowanie pieniędzy) zwiększają ilość pieniędzy w obiegu, co wywołuje presję inflacyjną.
• Oczekiwania inflacyjne – jeśli ludzie spodziewają się wzrostu cen, przyspieszają zakupy, a firmy podnoszą ceny w obawie przed rosnącymi kosztami, co samo w sobie napędza inflację.
• Czynniki zewnętrzne – globalne wzrosty cen surowców, kryzysy gospodarcze, problemy z łańcuchami dostaw czy osłabienie waluty krajowej wpływają na wzrost cen importowanych towarów i ogólny wzrost inflacji.

Aby ograniczyć inflację i jej negatywne skutki, stosuje się różne narzędzia, głównie w polityce monetarnej i fiskalnej:

• Podnoszenie stóp procentowych – bank centralny zwiększa koszt kredytów, co ogranicza konsumpcję i inwestycje, zmniejszając presję na wzrost cen.
• Ograniczenie podaży pieniądza – zmniejszenie ilości pieniądza w obiegu pomaga ustabilizować wartość waluty i spowolnić wzrost cen.
• Polityka fiskalna – rządy mogą ograniczać wydatki publiczne lub zwiększać podatki, co zmniejsza nadmierny popyt w gospodarce.
• Kontrola kosztów i wsparcie podaży – działania mające na celu obniżenie kosztów produkcji, np. poprzez inwestycje w infrastrukturę, czy ułatwienia dla przedsiębiorstw, mogą pomóc ograniczyć inflację kosztową.
• Komunikacja i zarządzanie oczekiwaniami – jasne sygnały ze strony banków centralnych i rządów o zamiarze utrzymania stabilności cen pomagają ograniczyć inflacyjne oczekiwania społeczeństwa.

Stopy procentowe to kluczowy instrument polityki pieniężnej, który określa koszt pieniądza w gospodarce. Mówiąc najprościej, to procent, jaki trzeba zapłacić za pożyczenie pieniędzy lub jaki można otrzymać za ich ulokowanie.

W praktyce wpływają one na oprocentowanie kredytów i pożyczek oraz oprocentowanie depozytów, a także na ogólną kondycję gospodarczą kraju. Gdy stopy procentowe są wysokie, kredyty stają się droższe, co ogranicza wydatki i inwestycje, a gdy są niskie – tanie kredyty pobudzają konsumpcję i rozwój gospodarki.

Narodowy Bank Polski (NBP), podobnie jak banki centralne wielu innych krajów, ustala kilka różnych rodzajów stóp procentowych. Pełnią one różnorodne funkcje i w odmienny sposób wpływają na rynek finansowy:

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP na dzień 04/06/2025

Poziom stóp procentowych w Polsce jest ustalany przez organ decyzyjny NBP – Radę Polityki Pieniężnej (RPP) – na podstawie analizy wielu czynników makroekonomicznych. Podejmując decyzje, Rada Polityki Pieniężnej bierze pod uwagę następujące wskaźniki i kryteria:

• Inflacja – gdy ceny rosną zbyt szybko, RPP zwykle podnosi stopy, aby ograniczyć wydatki i spowolnić wzrost cen.
• Wzrost gospodarczy – w okresach spowolnienia gospodarczego stopy mogą być obniżane, by pobudzić inwestycje i konsumpcję.
• Sytuacja na rynku pracy – m.in. poziom wynagrodzeń i zatrudnienia wpływają na decyzje dotyczące stóp.
• Polityka fiskalna i zewnętrzne czynniki ekonomiczne – np. sytuacja na rynkach światowych czy kurs walutowy.

Ujemne stopy procentowe to sytuacja, gdy bank centralny ustala poziom stóp procentowych poniżej zera. Oznacza to, że zamiast zarabiać na przechowywaniu pieniędzy w banku centralnym, banki muszą za to płacić. Nie jest to częsta praktyka, ale była już stosowana w niektórych krajach – np. w Japonii czy Danii.

Celem ujemnych stóp jest zachęcenie banków do udzielania większej liczby kredytów oraz pobudzenie gospodarki przez zwiększenie wydatków i inwestycji. Może to – choć nie musi – pomóc w walce z niskim wzrostem gospodarczym lub deflacją (spadkiem cen).

Stopy procentowe to narzędzie, które banki centralne wykorzystują do wpływania na gospodarkę. Kiedy inflacja, czyli tempo wzrostu cen towarów i usług, jest zbyt wysoka, NBP może podnieść stopy procentowe. Wyższe stopy procentowe sprawiają, że kredyty stają się droższe, co zniechęca ludzi do pożyczania i wydawania pieniędzy. W rezultacie spada popyt na towary i usługi, co może pomóc w obniżeniu inflacji.

Jednak efekty tych zmian nie są natychmiastowe. Z badań NBP wynika, że maksymalny wpływ podwyżki stóp procentowych na inflację w Polsce pojawia się dopiero po około 8–10 kwartałach, czyli w granicach dwóch i pół roku. Oznacza to, że decyzje podjęte dziś będą miały pełny wpływ na ceny dopiero za kilka lat.

Wysokość stóp procentowych oraz poziom inflacji mają bezpośredni wpływ na codzienne życie Polaków i to na wielu różnych płaszczyznach:

Wzrost stóp procentowych prowadzi do wyższych kosztów kredytów hipotecznych, konsumpcyjnych czy samochodowych. Wyższe oprocentowanie oznacza wyższe raty kredytu, co mocno obciąża domowy budżet.

Rosnące koszty kredytów to niewątpliwie duże wyzwanie dla posiadaczy kredytów o zmiennym oprocentowaniu. Banki, reagując na wyższe stopy procentowe i tym samym wyższe ryzyko niewypłacalności kredytobiorców, mogą również zaostrzyć kryteria przyznawania kredytów i jeszcze bardziej ograniczyć ich dostępność. Jeśli chcesz zaciągnąć kredyt gotówkowy lub kredyt hipoteczny w czasach wysokich stóp kredytowych może to być dość trudne – zwłaszcza jeśli masz stosunkowo niską zdolność kredytową.

Obniżenie stóp procentowych oznacza na ogół spadek kosztów kredytu. Mając kredyt o stałym oprocentowaniu, nie możesz liczyć na to, że Twoja rata kredytu się zmniejszy, gdy Rada Polityki Pieniężnej zdecyduje o obniżce stóp procentowych. Jeśli jednak posiadasz kredyt z oprocentowaniem zmiennym (np. opartym o wartość wskaźnika WIBOR), w Twojej kieszeni pozostanie więcej pieniędzy.

Gdy RPP podnosi stopy lub decyduje się na ich obniżenie, wpływa to nie tylko na oprocentowanie kredytów, ale również depozytów bankowych.

Gdy inflacja rośnie szybciej niż oprocentowanie lokat czy kont oszczędnościowych, realna wartość zgromadzonych pieniędzy maleje – czyli za tę samą kwotę możemy kupić mniej niż wcześniej. Wysokie stopy procentowe co do zasady wpływają na lepsze oprocentowanie oszczędności, co częściowo chroni przed utratą ich siły nabywczej. W praktyce oszczędzający powinni stale porównywać zyski z oszczędności z poziomem inflacji, aby ocenić, czy ich pieniądze zyskują, czy tracą na wartości.

Warto zdecydować się na lokaty i konta oszczędnościowe, które oferują atrakcyjne warunki deponowania środków. Dlatego koniecznie sprawdź aktualną ofertę Raisin i rozważ lokatę w zagranicznym banku.

Wysokie stopy procentowe zazwyczaj zwiększają koszt finansowania inwestycji i mogą obniżać atrakcyjność niektórych aktywów – np. akcji czy nieruchomości, ponieważ droższe kredyty ograniczają popyt. Z kolei niskie stopy procentowe zachęcają do inwestowania w bardziej ryzykowne aktywa, bo wysokość oprocentowania bezpiecznych produktów oszczędnościowych pozostaje na bardzo niskim poziomie.

Inflacja ma z kolei wpływ na realną wartość zwrotów z inwestycji. W środowisku rosnącej inflacji inwestycje muszą przynosić wyższe zyski, aby pokonać spadek siły nabywczej pieniądza. W praktyce oznacza to, że inwestorzy szukają aktywów, które chronią kapitał przed inflacją – np. nieruchomości, surowce czy akcje spółek, które mogą przenieść wyższe koszty na konsumentów.

Podsumowując, zarówno stopy procentowe, jak i inflacja wpływają na to, gdzie i jak gospodarstwa domowe lokują swoje pieniądze, balansując między bezpieczeństwem a potencjalnym zyskiem. Wskaźniki te przekładają się również na decyzje konsumentów dotyczące zaciągania nowych i spłaty już posiadanych zobowiązań finansowych.

Źródła: 

https://nbp.pl/polityka-pieniezna/decyzje-rpp/podstawowe-stopy-procentowe-nbp/ [dostęp 04.06.2025]