Złe długi kontra dobre długi – jaka jest różnica?

Strona główna > Poradnik oszczędzania > Złe długi kontra dobre długi

Pojęcie długu najczęściej wzbudza wyłącznie negatywne skojarzenia. Nikt z nas nie chce przecież znaleźć się zarówno w roli dłużnika, jak i osoby, która bezskutecznie domaga się zwrotu należności. Warto jednak wiedzieć, że nie wszystkie długi muszą być złe.

Złe długi to takie należności, które są trudne lub niemożliwe do spłacenia. Znacząco pogarszają sytuację finansową dłużnika i prowadzą do wielu negatywnych konsekwencji, w tym:

• wysokich kosztów obsługi długu – mocno obciążają one budżet gospodarstwa domowego lub firmy,
• naliczania ustawowych odsetek za zwłokę i wysokich prowizji,
• domagania się przez wierzyciela zwrotu swojej należności w drodze windykacji lub postępowania sądowego,
• zajęcia nieruchomości lub ogłoszenia upadłości,
• osłabienia zdolności kredytowej – skutkuje to zablokowaniem możliwości inwestycyjnych,
• wpadnięcia w spiralę zadłużenia – osoba zadłużona zaciąga wtedy niekorzystne pożyczki na spłatę dotychczasowych zobowiązań.

Złe długi to zobowiązania, które zwykle cechują się wysokim oprocentowaniem, wieloma opłatami i prowizjami, a także dużą wysokością raty, która przewyższa możliwości spłaty przez daną osobę. Największy potencjał do tego, aby stać się złym długiem, mają zwłaszcza pozabankowe pożyczki gotówkowe (tzw. chwilówki), kredyty konsumpcyjne na zbędne wydatki, a także zadłużenia na kartach sklepowych.

Aby ograniczyć ryzyko spłacania złych długów, warto przede wszystkim:

• utworzyć i prowadzić budżet domowy – wymaga to spisania swoich przychodów i wydatków, a następnie ich podzielenia na poszczególne kategorie, np. zdrowie, rozrywkę, media, artykuły spożywcze itp. Można w tym celu wykorzystać różne metody, np. 50/30/20. Następnie należy dążyć do tego, aby struktura wydatków była w każdym miesiącu jak najbardziej zbliżona do opracowanego planu.
• oszczędzać pieniądze i budować finansową poduszkę bezpieczeństwa – dzięki oszczędzaniu pieniędzy spada potrzeba zadłużania się, ponieważ można pokrywać gotówką zarówno bieżące wydatki (w tym zaciągnięte zobowiązania), jak i przyszłe cele (np. zakup mieszkania czy edukację dziecka). Kapitał można odkładać na lokacie terminowej lub koncie oszczędnościowym – jest to oprocentowany depozyt bankowy, który gwarantuje łatwą dostępność do środków w każdym momencie, bez ryzyka utraty naliczonych odsetek.
• przestrzegać terminów płatności za rachunki i faktury – pozwoli to uniknąć konieczności uiszczenia odsetek za zwłokę. Cenną pomocą mogą być automatyczne płatności lub aplikacje wysyłające przypomnienia o terminach płatności.
• dokładnie czytać warunki zawieranych umów – przed zaciągnięciem długu warto sprawdzić zasady spłaty zobowiązania, tabelę opłat i prowizji, a także zwrócić uwagę na ewentualne kary umowne.

Długi mogą być nie tylko złe, lecz także dobre. Warto jednak pamiętać, że każde zadłużenie może przekształcić się w negatywne, jeśli będzie zarządzane w nieprzemyślany i nieodpowiedzialny sposób.

Dobre długi to takie, które:

• można na bieżąco pokrywać ze swoich bieżących przychodów,
• nie obciążają w znaczący sposób zdolności kredytowej lub pomagają ją budować,
• zaspokajają istotne potrzeby dłużnika,
• są zaciągnięte na zrozumiałych i korzystnych warunkach,
• są rozłożone na odpowiednio długi czas – dzięki temu rata nie jest zbyt wysoka.

Przykładem dobrego długu mogą być zwłaszcza bankowe kredyty inwestycyjne, które pomagają rozwinąć biznes, a przez to zwiększają potencjał firmy do uzyskiwania wyższych dochodów. Za pozytywny dług można też uznać preferencyjny kredyt studencki – stanowi on inwestycję w zdobycie wykształcenia, znalezienie pracy i rozwój kariery zawodowej.

Pozytywnym zobowiązaniem zwykle jest także kredyt hipoteczny na dom lub mieszkanie, który pozwala zaspokoić podstawową potrzebę każdego człowieka. Banki oferują takie kredyty na korzystnych warunkach – ze stosunkowo niskim oprocentowaniem, wieloletnim okresem spłaty (przekłada się to na niższą ratę), a także niedużymi prowizjami lub ich brakiem.

Pojęcie złych długów wprowadza art. 89a ust. 1 i ust. 1A ustawy o VAT. Zgodnie z przedstawioną definicją, są nimi wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona. Zły dług powstaje wtedy, gdy została wystawiona faktura przez wierzyciela, a dłużnik nie opłacił jej w ustawowym terminie. Wierzyciel nie musi wtedy płacić należnego podatku do czasu otrzymania zapłaty.

Jak wygląda ulga na złe długi, w tym ustalenie kwoty podatku przypadającego na dług? Wierzyciel ma prawo zmniejszenia podstawy opodatkowania oraz kwoty podatku należnego, zwłaszcza w przypadku wierzytelności nieuregulowanych przez dłużnika w terminie wskazanym w ustawie. Jest to możliwe w przypadku dostawy towarów lub świadczenia usług dokonanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Powinien wtedy złożyć do urzędu skarbowego wniosek o zwrot nadpłaty na konto bankowe. Przepisy zobowiązują natomiast dłużnika do podniesienia podstawy opodatkowania i zwiększenia kwoty podatku naliczonego.

Zarówno dłużnik, jak i wierzyciel powinni złożyć korektę deklaracji VAT z tytułu ulgi na złe długi, a następnie korekty powrotnej.

Ustawa wskazuje warunki, które umożliwiają skorzystanie z ulgi na złe długi w przypadku nieuregulowania należności wynikającej z wystawionej faktury.

Aby skorzystać z ulgi na złe długi w VAT, podatnik powinien być czynnym płatnikiem tego podatku. Ustawa wymaga, aby miał taki status w dniu poprzedzającym złożenie korekty rozliczenia VAT. Nie może także upłynąć więcej niż 3 lata, licząc od końca roku, w którym została wystawiona faktura dokumentująca wierzytelność.

Podatnik VAT czynny może skorzystać z ulgi na złe długi, gdy dłużnik nie opłacił faktury w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu płatności określonego na dokumencie.

Jeśli dłużnik nie jest podatnikiem zarejestrowanym do VAT (ma status konsumenta lub podatnika zwolnionego z VAT), wtedy skorzystanie z ulgi na złe długi wymaga spełnienia dodatkowych warunków. Należą do nich:

• potwierdzenie wierzytelność prawomocnym wyrokiem sądu i skierowanie jej na drogę postępowania egzekucyjnego,
• wpisanie wierzytelności do rejestru długów prowadzonego na poziomie krajowym, lub
• ogłoszenie przez sąd upadłości konsumenckiej dłużnika w trakcie prowadzonego postępowania upadłościowego – na podstawie odrębnych przepisów.

Ulga na złe długi może dotyczyć nie tylko podatku VAT, lecz także PIT i CIT. Warunkiem skorzystania jest nieściągalność wierzytelności – uznaje się za nią sytuację, gdy minęło 90 dni od daty zawarcia umowy dokumentującej wierzytelność, wystawienia faktury lub rachunku. Wymagane jest także spełnienie pozostałych warunków:

• nie upłynęły 24 miesiące od daty wystawienia faktury dokumentującej transakcję, rachunku albo od dnia zawarcia umowy,
• dłużnik i wierzyciel są osobami prowadzącymi działalność gospodarczą, a ich dochody podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym w Polsce,
• dłużnik nie jest w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, upadłościowego ani w procesie likwidacji.

Podatnik (wierzyciel) może zmniejszyć kwotę podstawy obliczania podatku w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym powstała nieuregulowana wierzytelność. Ulgę na złe długi można także stosować w trakcie roku podatkowego – przy rozliczaniu miesięcznych lub kwartalnych zaliczek na podatek dochodowy. Zadłużony ma natomiast obowiązek zwiększyć podstawę opodatkowania i podatek należny w swojej deklaracji podatkowej PIT/CIT. Gdy dłużnik ureguluje należności, wtedy obie strony powinny dokonać korekty powrotnej.

Źródła:

https://www.podatki.gov.pl/vat/ulga-za-zle-dlugi [dostęp 23.04.2025]

https://www.gov.pl/web/finanse/nie-ma-podatku-od-niezaplaconych-faktur [dostęp 23.04.2025]