Otwarty Fundusz Emerytalny (OFE) – co to jest i jak działa?

Strona główna > Poradnik inwestowania > Otwarty Fundusz Emerytalny (OFE)

W Polsce Otwarte Fundusze Emerytalne pełnią istotną funkcję w zapewnieniu dodatkowych środków na emeryturę. Dzięki OFE część Twojej składki emerytalnej może być inwestowana w sposób dynamiczny, co pozwala na potencjalnie wyższe zyski niż te, jakie mogą zaoferować coroczne waloryzacje w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Jak inwestowane są zgromadzone w OFE środki? Co dzieje się ze środkami zdeponowanymi na rachunku członka funduszu po jego śmierci?

Otwarty Fundusz Emerytalny to instytucja finansowa, która odgrywa ważną rolę w polskim systemie emerytalnym. OFE powstały w ramach reformy emerytalnej z 1999 roku, jako część tzw. II filaru, by stanowić uzupełnienie powszechnego systemu emerytalnego zarządzanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Od momentu powstania działają na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.

Podstawową funkcją OFE jest gromadzenie i inwestowanie składek emerytalnych, które są pochodną części składki społecznej płaconej przez pracowników. OFE zarządzane są przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE), które to decydują o tym, w jaki sposób pomnażane są środki wpłacane do funduszu przez członków. Strategia inwestycyjna OFE opiera się na ogół na długoterminowym wzroście wartości aktywów, z naciskiem na inwestowanie w spółki o solidnej sytuacji finansowej. Oczywiście w portfelach funduszy emerytalnych znajdują się nie tylko akcje – inwestują one w różne klasy aktywów, w tym m.in. obligacje czy instrumenty rynku pieniężnego.

OFE muszą zapewnić ubezpieczonym dostęp do informacji o stanie ich konta, wynikach inwestycyjnych funduszu oraz zasadach polityki inwestycyjnej. Ubezpieczeni mają prawo do otrzymywania raz w roku pisemnej informacji o środkach na rachunku, terminach wpłat składek i wypłat transferowych, a także o wynikach działalności lokacyjnej funduszu.

Mechanizm funkcjonowania OFE jest bardzo prosty i opiera się na gromadzeniu i inwestowaniu części składki emerytalnej, która naliczana jest od wynagrodzenia. Każdy pracownik może zdecydować, czy chce, by całość jego składki trafiała do ZUS czy ewentualnie częściowo do OFE.

Składka na ubezpieczenie emerytalne wynosi w Polsce 19,52% podstawy wymiaru i co do zasady trafia na konto ubezpieczonego (12,22%) i subkonto ZUS (7,3%). Przepisy dopuszczają jednak, by część składki, która trafia na subkonto ZUS, przekazać do OFE i w ten sposób jeszcze mocniej zdywersyfikować swoje emerytalne oszczędności.

Prześledźmy to na przykładzie Adama, który w firmie transportowej zarabia 6 000 zł brutto. Składka emerytalna wynosi w jego przypadku 1 171,20 zł (6 000 zł * 19,52%). Zakładając, że Adam należy do OFE, jego składka będzie dzielona na trzy części:

1. Indywidualne konto w ZUS: 12,22% z 6 000 zł, czyli 732,20 zł, trafi na indywidualne konto Adama w ZUS.
2. Subkonto w ZUS: 4,38% z 6 000 zł, czyli 262,80 zł, będzie ewidencjonowane na subkoncie ubezpieczonego prowadzonym przez ZUS.
3. Otwarty Fundusz Emerytalny: 2,92% z 6 000 zł, czyli 176,20 zł, zostanie przekazane do wybranego OFE.

Jeśli Adam nie zdecyduje się na uczestnictwo w OFE, cała jego składka emerytalna (1 171,20 zł) będzie dzielona między indywidualne konto (12,22%) i subkonto (7,3%) w ZUS. W tym przypadku na indywidualne konto trafi 732,20 zł, a na subkonto 439,00 zł.

Choć OFE i ZUS mają podobny cel – zapewnić godne życie na emeryturze, istotnie się od siebie różnią. Różnice te można rozpatrywać na kilku płaszczyznach.

ZUS reprezentuje pierwszy filar systemu emerytalnego, który jest obligatoryjny dla wszystkich pracowników. Wpłacane przez ubezpieczonych składki emerytalne przeznaczane są na bieżące wypłaty emerytur. Subkonto w ZUS wraz z Otwartymi Funduszami Emerytalnymi wchodzą w skład II filaru emerytalnego.

Środki zgromadzone w OFE są inwestowane na rynkach finansowych, głównie w akcje i obligacje. Taka konstrukcja pozwala na wypracowanie zarówno ponadprzeciętnych zysków, jak i strat. Trzeba mieć świadomość tego, że inwestowanie wiąże się z ryzykiem rynkowym, a wyniki OFE są mocno zależne od koniunktury gospodarczej.

W ZUS składki nie są inwestowane na rynkach finansowych. Zamiast tego, są one zapisywane na koncie emerytalnym i subkoncie, a ich wartość jest corocznie waloryzowana zgodnie z ustawowymi wskaźnikami.

Stopa zwrotu z inwestycji w przypadku Otwartych Funduszy Emerytalnych może być wyższa niż w ZUS, zwłaszcza w dłuższym terminie, ale nie jest to wcale regułą. Z informacji opublikowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego wynika, że średnia ważona stopa zwrotu z OFE za okres 30.09.2021-30.09.2024 wyniosła 27,425%. Wyniki poszczególnych Otwartych Funduszy Emerytalnych kształtowały się następująco:

Coroczna waloryzacja środków zgromadzonych w ZUS oparta jest na wskaźnikach gospodarczych, takich jak wzrost PKB i przeciętne wynagrodzenie i na ogół jest znacznie niższa od wyników działalności lokacyjnej funduszy w OFE:

Otwarte Fundusze Emerytalne zarządzane są przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne, które inwestują środki zgodnie z określonymi limitami i regulacjami. Kapitał gromadzony w ZUS zarządzany jest przez państwo, z centralnym systemem rejestracji i wypłat emerytur. Składki są zapisywane na indywidualnych kontach i subkontach ubezpieczonych.

Inwestowanie na rynkach finansowych wiąże się z ryzykiem strat w przypadku wystąpienia spadków na giełdach. By jednak w pewnym stopniu zabezpieczyć gromadzony na rachunku OFE kapitał emerytalny, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie mechanizmu automatycznego przenoszenia środków z Otwartych Funduszy Emerytalnych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (tzw. suwak OFE). Proces ten rozpoczyna się na 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego i odbywa się co miesiąc. Ma on na celu ochronę wartości środków przed wahaniami rynkowymi w ostatnim okresie oszczędzania.

W przypadku ZUS ryzyko inwestycyjne nie występuje, ponieważ składki nie są inwestowane, a jedynie waloryzowane.

Członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego (OFE) może być każda osoba urodzona po 31 grudnia 1968 roku, która rozpoczęła pracę lub inną działalność zarobkową, z tytułu której odprowadzane są składki emerytalne do ZUS. Członkami OFE mogą być również osoby, które urodziły się przed 1968 rokiem i chcą przystąpić do OFE dobrowolnie.

Przystąpienie do OFE jest dobrowolne, ale musi nastąpić w ciągu 4 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy objętej ubezpieczeniami społecznymi. Oczywiście nie oznacza to, że do OFE nie można przystąpić w późniejszym czasie – konieczne jest jednak podjęcie decyzji w czasie trwania tzw. okienek transferowych.

Okienka transferowe OFE to okresy, podczas których ubezpieczeni mogą zdecydować, czy część ich składki emerytalnej ma trafiać do Otwartych Funduszy Emerytalnych, czy na subkonto w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Okienka te odbywają się co cztery lata w okresie od 1 kwietnia do 31 lipca. Ostatnie okienko transferowe miało miejsce w 2024 roku, a kolejne planowane jest w 2028 roku. W tym czasie ubezpieczony może zdecydować, czy przekierować część składki emerytalnej z subkonta ZUS do OFE lub odwrotnie.

Jak tego dokonać? Konieczne będzie złożenie wniosku – „Oświadczenie o przekazywaniu składki do otwartego funduszu emerytalnego albo zewidencjonowaniu składki na subkoncie prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych”. Osoby, które nie chcą zmieniać swojej decyzji, nie muszą składać żadnych wniosków.

OFE pozwalają uniezależnić wysokość emerytury od świadczeń wypłacanych przez ZUS, co może prowadzić do zwiększenia kwoty wypłacanego świadczenia. Dodatkowo OFE umożliwiają inwestowanie części składki emerytalnej w różne instrumenty finansowe, co w dłuższym terminie może przynieść wyższe zyski niż waloryzacja w ZUS.

Jedną z najważniejszych wad Otwartych Funduszy Emerytalnych są wysokie opłaty za zarządzanie pobierane z aktywów funduszu. Mogą one istotnie wpływać na wyniki OFE, dlatego warto zwrócić na nie uwagę w momencie dokonywania wyboru.

Po śmierci członka OFE, połowa środków zgromadzonych w czasie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej jest przekazywana na konto OFE lub subkonto w ZUS małżonka. Pozostała część jest wypłacana osobom, które zmarły wskazał w umowie zawartej z funduszem. Jeśli zmarły nie zadbał o wskazanie osób uposażonych, zgromadzone przez niego środki wchodzą w skład masy spadkowej i mogą być podzielone między spadkobierców.

Aby otrzymać te środki, konieczne będzie złożenie odpowiedniego wniosku do OFE lub ZUS. Potrzebne będą również dodatkowe dokumenty – m.in. akt zgonu oraz postanowienie sądu w sprawie stwierdzenia nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza.

Pieniądze z Otwartych Funduszy Emerytalnych nie mogą być wypłacone przed osiągnięciem wieku emerytalnego, z wyjątkiem sytuacji, gdy osoba ubezpieczona umiera. W takim przypadku, jak zostało już wyjaśnione powyżej, środki podlegają dziedziczeniu i mogą być wypłacone małżonkowi lub osobom wskazanym przez zmarłego.

Wcześniejsze wypłaty, podobnie jak w ZUS, nie są możliwe, ale na 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego środki z OFE są stopniowo przenoszone do ZUS i ewidencjonowane na subkoncie. Po osiągnięciu wieku emerytalnego ZUS wypłaci te pieniądze w formie emerytury.